Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα τόσο πολύτιμο και απαραίτητο, όπως και τα υπόλοιπα, εφόσον μπορεί να εντοπιστεί, να κατανοηθεί και να αξιοποιηθεί από το πρόσωπο που τον νιώθει.
Φαίνεται να υπάρχει η τάση να γίνεται λόγος για τις «καταστροφικές συνέπειες του θυμού», την «τοξικότητα του θυμού», την «διαχείριση του θυμού» και άλλα παρόμοια.
Προτού κάποιος φτάσει στη «διαχείριση του θυμού του», αντιστοιχεί να περάσει πρώτα από το στάδιο της επεξεργασίας και της κατανόησης της ύπαρξης αυτού συναισθήματος.
Γιατί αν απλώς λέμε για διαχείριση, τότε μοιάζει να μιλάμε για ένα ανεπιθύμητο συναίσθημα που δεν θα έπρεπε να νιώθουμε ή που μας δυσαρεστεί να νιώθουμε και, άρα, οφείλουμε να το ελέγξουμε.
Όμως, δεν νοείται ο έλεγχος του θυμού χωρίς την βαθιά κατανόησή του και απόδοση νοήματος στην ύπαρξη του.
Πώς νοηματοδοτείται ο δικός μου θυμός? Τι εκφράζει?
Μήπως δε ζω ικανοποιητικά τη ζωή μου? Μήπως δεν ακούω και δεν υπερασπίζομαι τις καλές μου επιθυμίες? Μήπως συμβιβάζομαι με σχέσεις και καταστάσεις που ειναι λίγες και υποτιμητικές για μένα?
Η επεξεργασία ερωτημάτων όπως τα παραπάνω μπορεί να οδηγήσει σε λήψη αποφάσεων και αλλαγές ζωής που εμπεριέχουν την κατανόηση του θυμού και τη μετουσίωσή του σε άλλα συναισθήματα, όπως πείσμα, εγρήγορση, θάρρος, ευθύνη και άλλα.
Μετά την απενοχοποίηση του θυμού, έχει ενδιαφέρον να φωτιστεί και το πώς λειτουργούν οι άνθρωποι και τα συστήματα, όταν ο θυμός ελέγχει.
Ο θυμός μπορεί να ελέγχει είτε με την ξεκάθαρη παρουσία του είτε με τη φαινομενική απουσία του. Το τελευταίο σημαίνει ότι, ενώ φαίνεται ότι δεν υφίσταται ως συναίσθημα, στην πραγματικότητα υπάρχει και είναι ρυθμισμένο σε σιωπηλή λειτουργία.
Σε ένα ανθρώπινο σύστημα, όπως είναι η οικογένεια, που κυριαρχεί έντονα το συναίσθημα του θυμού, οι σχέσεις και η επικοινωνία μεταξύ των μελών διαμορφώνονται ανάλογα.
Αυτό που συμβαίνει είναι η επικοινωνία να πολώνεται σε μια συγκεκριμένη διαλεκτική του τύπου «επίθεση – άμυνα – αντεπίθεση».
Η διαδικασία, συνήθως, δεν είναι «θυμώνω και μετά καυγαδίζω», αλλά κλιμακώνεται συμμετρικά. Η σύγκρουση ξεκινάει από ασήμαντα θέματα και όσο προχωράει και ανταλλάσσονται εχθρικά λόγια τόσο ο θυμός μεγαλώνει. Ο θυμός του ενός πυροδοτεί ακόμα περισσότερο τον θυμό του άλλου και ούτω καθεξής.
Σε μια οικογένεια που συνδιαλέγεται μέσα από το θυμό, τέτοια επεισόδια είναι πολύ συχνά. Οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις αφορούν τους γονείς μεταξύ τους ή/και και τους γονείς με τα παιδιά τους.
Μέσα σε ένα τέτοιο πλέγμα σχέσεων και επικοινωνίας συχνά παρατηρείται τα παιδιά να είναι συστηματικά εμπλεγμένα στις εντάσεις των γονιών τους.
Τους ζητείται να πάρουν θέση στις διαμάχες και ακούν τις κατηγόριες του ενός γονέα για τον άλλον.
Αυτό μπορεί να τα διαλύσει συναισθηματικά, αφού τα γεμίζει ενοχές και θυμό, καθώς είναι εγκλωβισμένα σε διπλό δεσμό.
Αν πάρουν το μέρος του ενός γονιού νιώθουν να προδίδουν τον άλλο και το αντίθετο. Άρα ό,τι και να κάνουν είναι χαμένα.
Οι γονείς που ως σύντροφοι έχουν άλυτα ζητήματα μεταξύ τους, τείνουν να προβάλλουν τις μεταξύ τους διαμάχες και αδιέξοδα στα παιδιά και, συνήθως, «επιλέγεται» το ένα που θα έχει τον αποκλίνοντα ρόλο.
Αυτό είναι το παιδί που θα τους δυσκολεύει και θα τους «δημιουργεί προβλήματα» με τη συμπερφορά του και θα αποτελεί το πεδίο των διαφωνιών τους.
Με αυτόν τον τρόπο «γλιτώνουν» να πάρουν ξεκάθαρη ευθύνη για τη μεταξύ τους σχέση.
Ένα παιδί θυμωμένο είναι δυνατό να κρύβει πόνο, θλίψη, φόβο, ανασφάλεια και πίσω από ένα τέτοιο παιδί ψάχνει κανείς να βρει γονείς δυσκολεμένους, πικραμένους, απογοητευμένους, θυμωμένους, ανικανοποίητους.
Ο θυμός έλεγχει και όταν είναι σιωπηλός, καθώς δεν επιτρέπεται η έκφρασή του. Είναι στις περιπτώσεις αυτές που η σύγκρουση είναι επενδεδυμένη με συναισθήματα φόβου και απειλής για διακοπή της σχέσης.
Αποτελεί υπόρρητη συνθήκη ότι αν εκφραστεί ο θυμός και παραχθεί σύγκρουση, τότε η σχέση κινδυνεύει.
Αν ένα παιδί έχει εισπράξει το έμμεσο μήνυμα ότι όταν θυμώνει, δεν γίνεται αποδεκτό από τον γονιό του, καθώς εκείνος δεν το αντέχει, γιατί ενδεχομένως το ερμηνεύει ως επίθεση και αμφισβήτηση στο πρόσωπό του, τότε η έκφραση του θυμού θα «απαγορεύεται».
Το ότι ο θυμός δεν εκφράζεται, δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Συνήθως, βρίσκει τρόπο να συμβιβάζει την έκφρασή του μέσα από τα συμπτώματα.
Στην οικογένεια που ενισχύονται μόνο τα «θετικά» συναισθήματα μπορούν να εμφανιστούν συμπτώματα όπως τραυλισμός, ενούρηση, τικ στα παιδιά και κατάθλιψη και ψυχοσωματικής έκφρασης συμπτώματα στους γονείς.
Πώς άραγε ο θυμός και η σύγκρουση μπορούν να έχουν θετικό πρόσημο?
Η απάντηση είναι όταν αξιοποιούνται υπέρ της ανάπτυξης και δεν μετατρέπονται σε τροχοπέδη για την ίδια τη ζωή.
Όταν ο θυμός και η διαφωνία παράγουν τη σύγκρουση και αυτό βιώνεται ως κάτι με αρχή και τέλος, τότε παύει να ορίζει με αρνητικό τρόπο την ύπαρξη.
Όταν ξέρω ότι θα θυμώσουμε, θα καυγαδίσουμε, θα έχουμε διαφορές και όλο αυτό θα τελειώσει, έχοντας αφήσει κάτι καλό για τη μεταξύ μας σχέση, τότε η σύγκρουση μπορεί να γίνει και δημιουργική.
Δηλαδή, θα είναι που κάτι θα καταλάβω περαιτέρω για σένα και εσύ για μένα και αυτό θα μας προχωρήσει, θα μας εμπλουτίσει.
Αν, όμως, παραμείνω με συναισθήματα πίκρας, απογοήτευσης, ματαίωσης, αδικίας, τότε τίποτα δεν έχει λυθεί και η σύγκρουση θα είναι διαλυτική.
Δεν θα έχει συμβάλλει στο πέρασμα σε μια νέα κατάσταση στη σχέση.
Είναι όταν θυμώνουμε και συγκρουόμαστε όχι για την επικράτηση αλλά για την ελπίδα της βαθύτερης γνώσης του κόσμου του σημαντικού άλλου.
